گسترش اوراق قرضە حیات‌وحش در آفریقا: سازوکار جدید GEF برای تأمین مالی حفاظت از طبیعت
- Arena Website
- Jul 18
- 3 min read
صندوق جهانی محیط‌زیست با مدل اوراق مبتنی بر نتایج، سازوکاری نوآورانه برای جذب سرمایه خصوصی به‌منظور حفاظت از گونه‌های در خطر در ۵۴ کشور آفریقایی ارائه می‌دهد؛ تجربه موفق کرگدن‌ها، شامپانزه‌ها و لمورها در آفریقای جنوبی، رواندا و ماداگاسکار اکنون به الگویی قاره‌ای تبدیل می‌شود.
بنا به گزارش رویترز در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۵، صندوق جهانی محیط زیست (GEF)، یکی از بزرگ‌ترین نهادهای چندجانبه مالی محیط‌زیستی در جهان، اعلام کرد که قصد دارد مدل نوآورانه‌ای به نام «اوراق حیات‌وحش» را در سراسر قاره آفریقا گسترش دهد.
این ابتکار، که نخستین بار در سال ۲۰۲۲ با انتشار «اوراق کرگدن» در آفریقای جنوبی مطرح شد، اکنون در آستانه تبدیل‌شدن به ابزاری فراگیر برای تأمین مالی حفاظت از گونه‌های در معرض خطر و زیستگاه‌های طبیعی در تمام ۵۴ کشور این قاره است.
اوراق حیات‌وحش گونه‌ای از اوراق قرضه با بازدهی متغیر هستند که نرخ سود آنها به تحقق اهداف حفاظتی وابسته است. در مدل پایه این ابزار، در صورتی که جمعیت گونه هدف (مثلاً کرگدن‌ها، شامپانزه‌ها یا لمورها) افزایش یابد یا نرخ شکار غیرقانونی کاهش یابد، بهره اوراق کاهش یافته و سرمایه‌گذار سود کمتری دریافت می‌کند؛ به این معنا که موفقیت در حفاظت از طبیعت، به نفع طبیعت و به ضرر مالی سرمایه‌گذار است، و برعکس.
این ساختار، سازوکاری انگیزشی ایجاد می‌کند تا دولت‌ها و نهادهای اجراکننده، عملکرد مثبت محیط‌زیستی را هدف‌گذاری کنند.
صندوق GEF در این فاز جدید قصد دارد تا ۱۵۰ میلیون دلار از منابع خود را برای تضمین و توسعه اوراق جدید اختصاص دهد؛ سرمایه‌ای که به گفته مدیران صندوق می‌تواند نزدیک به ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی و خصوصی جذب کند.
این اوراق با همکاری نهادهای مالی، دولت‌های محلی و صندوق توسعه آفریقا طراحی شده‌اند و به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که بازپرداخت اصل پول از طریق نهادهای بین‌المللی تضمین شود، نه دولت‌های محلی. این سازوکار، ریسک را برای سرمایه‌گذاران کاهش داده و فشار مالی را از دوش کشورهای کم‌درآمد برمی‌دارد.
پیش‌تر، نتایج اجرای اولیه این طرح در رواندا و ماداگاسکار امیدبخش بوده است. در رواندا، جمعیت شامپانزه‌ها که تحت فشار از دست‌دادن زیستگاه و شکار غیرقانونی بودند، در سال گذشته افزایش نسبی پیدا کرد.
در ماداگاسکار نیز، پروژه حفاظت از لمورها با استفاده از منابع حاصل از اوراق، توانست مشارکت جوامع محلی را افزایش داده و شکار غیرقانونی را تا ۳۰ درصد کاهش دهد.
هدف بلندمدت GEF از گسترش اوراق حیات‌وحش، ایجاد سازوکارهایی برای حفاظت پایدار از طبیعت در مناطقی است که معمولاً از منابع مالی بین‌المللی کمتری برخوردارند.
این اقدام به‌ویژه در شرایطی مطرح می‌شود که کمک‌های رسمی توسعه‌ای (ODA) در بسیاری از کشورها کاهش یافته و تقاضا برای ابزارهای مالی نوآورانه با تأثیر بالا افزایش یافته است.
منتقدان البته هشدار می‌دهند که اثربخشی بلندمدت این اوراق به شفافیت، اعتبارسنجی مستقل نتایج، و ساختارهای گزارش‌دهی دقیق بستگی دارد. همچنین، موفقیت این ابزار مالی در گرو تضمین مشارکت جوامع محلی و ایجاد انگیزه برای محافظت پایدار است، نه تنها در چارچوب پروژه‌های کوتاه‌مدت.
با این حال، اوراق قرضە حیات‌وحش اکنون به عنوان یکی از امیدبخش‌ترین ابزارهای مالی مبتنی بر عملکرد برای حفاظت از محیط‌زیست شناخته می‌شوند.
تجربه آفریقا در این زمینه می‌تواند الگویی برای سایر مناطق در آسیا و آمریکای لاتین باشد که با چالش‌های مشابهی در زمینه تأمین مالی حفاظت از تنوع زیستی مواجه‌اند.
به گفته مدیران GEF باید از نگاه کمک‌محور به نگاه سرمایه‌گذاری مسئولانه و نتیجه‌محور عبور کرد– طبیعت ارزشمند بودە، و این ابزار نشان می‌دهد چگونه می‌توان این ارزش را به‌طور عملی در سیستم مالی وارد کرد.
